Hoe Mamadou Sakho slachtoffer werd van het schimmige dopingbeleid

Liverpool had net op bezoek bij Manchester United met 1-1 gelijkgespeeld in de kwartfinales van de Europa League. Daarmee knikkerden de Reds hun aartsrivaal uit het toernooi. Het buisje met urine van Sakho werd naar de sportuniversiteit van Keulen gestuurd, dat erkend is door de World Anti-Doping Agency (WADA).

Nu, bijna een jaar later, is er een hoop veranderd in de wereld van Sakho. In 2016 stond hij vaak in de basis bij Liverpool en op de shortlist van het Franse elftal, maar sindsdien heeft hij nauwelijks gespeeld. Sinds die kwartfinale in de Europa League speelde hij geen wedstrijd meer voor Liverpool. Afgelopen januari werd hij aan Crystal Palace verhuurd, waar hij een paar dagen geleden zijn debuut maakte, bijna een jaar na zijn laatste wedstrijd voor Liverpool.

Afgelopen zomer liet Didier Deschamps, de bondscoach van Frankrijk, weten dat hij Sakho niet op zou roepen voor het EK, ondanks een rits blessures in zijn verdediging. “Dan zou ik geen respect hebben voor de spelers die ik al heb geselecteerd,” zei Deschamps hierover.

Maar wat had Sakho precies gedaan om deze afgang te verdienen?

Als je het Europese voetbal een beetje volgt, weet je waarschijnlijk dat de urine van Sakho na die pot tegen Manchester United positief werd bevonden op prestatieverbeterende middelen. Je kunt je misschien vaag herinneren dat de aanklacht tegen Sakho later werd ingetrokken om de een of andere reden. Maar tenzij je een echte Liverpool-fan bent of dopingzaken op de voet volgt, heb je waarschijnlijk nooit gehoord waarom die aanklacht precies is ingetrokken.

De zaak van Sakho is een schoolvoorbeeld van hoe dopingzaken zelden zwartwit zijn. Het is nogal een ingewikkelde casus. Dopingzaken kunnen een rommeltje zijn.

Op 22 april 2016, meer dan een maand na de dopingtest, kreeg Sakho te horen dat zijn urine positief was bevonden op higenamine. Dat bleek uit het rapport dat de disciplinaire afdeling van de UEFA had opgesteld. Higenamine komt van nature voor in verschillende Aziatische planten – vooral in Japan en China – maar het kan ook kunstmatig gemaakt worden, waardoor het bijvoorbeeld in veel voedingssupplementen zit. Op 28 april begon de UEFA een zaak tegen Sakho voor het overtreden van de anti-dopingreglementen van de bond.

Higenamine werd echter niet expliciet genoemd in de lijst van de WADA uit 2016. De UEFA meldde Sakho alleen dat alle beta2-agonisten op de lijst van de WADA staan. Higenamine is een beta2-agonist.

De WADA noemt niet elke verboden substantie expliciet op de lijst omdat dat ervoor zou zorgen dat atleten de regels makkelijk kunnen omzeilen. Doktoren zouden dan gemakkelijk nieuwe dopingvormen kunnen ontwikkelen die technisch gezien niet op de lijst van de WADA staan, maar er chemisch wel op lijken. Dat is namelijk precies wat BALCO’s lab eerder deed. Daarom verbiedt de WADA nu een middel en “alle gelijkende substanties”.

Het probleem is dat zo nu en dan substanties opduiken die in een grijs gebied vallen. “Het is lastig om vast te stellen wanneer ‘gelijkend’ ook echt ‘gelijkend genoeg’ is”, zegt Olivier de Hon van de Dopingautoriteit Nederland. “Dus we moeten de verboden status per zaak bekijken. Op zijn minst per substantie.”

Sportrechtadvocaat Howard Jacobs, een van de meest vooraanstaande anti-doping experts ter wereld, zat in de verdediging van Sakho. Jacob bevestigt in gesprek met VICE Sports dat zaken als die van BALCO ervoor hebben gezorgd dat ‘gelijkende substanties’ nu ook verboden zijn, maar hij voegt daar aan toe dat die regelgeving alleen logisch is voor designer drugs. Volgens Jacob is het niet logisch dat een natuurlijke substantie als higenamine op de lijst staat. “Ze willen bij de WADA gewoon alles op de lijst zetten”, zegt Jacob.

In 2016, toen Sakho positief werd bevonden op zijn dopingtest, was de lijst van de WADA niet kraakhelder over higenamine. Over beta2-agonisten stond:

“Alle beta2-agonisten, inclusief optische isomeren, zijn verboden.”

Het advocatenteam van Sakho kreeg twee verklaringen van wetenschappers om hun zaak te ondersteunen. Professor Richard Bloomer van de Universiteit van Memphis schreef twee papers over het middel en concludeerde dat het effect ervan vergelijkbaar is met een gemiddelde dosis cafeïne, een middel dat niet op de dopinglijst van de WADA staat. Nobelprijswinnaar professor Brian Kobilka van Stanford concludeerde dat higenamine niet uitgebreid is bestudeerd. De meeste onderzoeken werden gedaan naar knaagdieren en wezen uit dat het een beta1-agonist is. Beta1-agonisten staan, in tegenstelling tot beta2-agonisten, niet op de verboden lijst van de WADA.

Sakho had zijn medisch adviseur nog gevraagd of hij het supplement kon nemen. Hij kreeg er groen licht voor, waarna het dus mis ging. Ik vroeg Jacobs wat Sakho had kunnen doen voordat hij het voedingssupplement innam. “Hij had daar nooit een duidelijk antwoord op kunnen krijgen. Niemand behalve de WADA lijkt te geloven dat higenamine een beta2-agonist is,” zei hij.

Op 5 juli, twee dagen voordat de zaak van Sakho diende, liet de UEFA aan Sakho’s team weten dat de WADA niet bij de zitting aanwezig zou zijn. Volgens Michael Morgan, de leidende advocaat van de verdediging van Sakho, is dat nooit eerder gebeurd bij een anti-dopingzaak waar hij als advocaat bij was.

VICE Sports diende een lijst met vragen over de zaak van Sakho in bij de WADA. Op verschillende vragen over hun motieven om niet bij de zitting van de UEFA te zijn, ging de WADA niet in. De autoriteit gaf alleen exact hetzelfde geschreven statement af als het in augustus had gedaan aan The Telegraph. Toen ging het echter om een hele andere vraag, namelijk waarom het niet inging tegen de beslissing van de UEFA om Sakho onschuldig te verklaren. Op herhaaldelijke vragen over het wegblijven bij de zitting weigerde de WADA antwoord te geven.

De woordvoerder van de WADA herhaalde alleen steeds dat de autoriteit erbij blijft dat higenamine een beta2-agonist is, wat volgens de WADA blijkt uit publicaties uit eind jaren negentig. Volgens de WADA is higenamine verboden sinds 2004, sinds de autoriteit een dopinglijst heeft. Maar ze gaven ook aan dat niemand er positief op is bevonden tot januari 2016. “Op basis van de beschikbare wetenschappelijke publicaties,” schreef de woordvoerder van de WADA in een email, “is bepaald dat de substantie duidelijk een beta2-agonist component bevat en daarom verboden moet zijn.”

VICE Sports zocht naar dergelijke wetenschappelijke publicaties, maar kon niks recents terugvinden, noch uit de jaren negentig. Het team van Morgan slaagde er ook niet in zulke studies te vinden. We zochten in de database van National Institutes of Health’s PubMed en Google Scholar, maar vonden geen relevante resultaten. Toen VICE Sports de WADA vroeg naar referenties voor relevante onderzoeken, stuurde de WADA alleen een link naar de PubMed-database op, zonder verdere reactie.

De UEFA koos uiteindelijk de kant van Sakho. De bond gaf aan dat het “significante twijfel had” over de bewering van de WADA dat higenamine een zogenaamde beta2-agonist is. De beoordelaars van de UEFA voegden daar aan toe dat, zelfs als het onder de verboden middelen zou vallen, de WADA het dan niet goed naar de laboratoria communiceerde, aangezien de meerderheid van de laboratoria helemaal niet testen op higenamine.

Dat verklaart ook meteen waarom er tot begin 2016 nooit iemand positief op was bevonden, ondanks het feit dat de WADA beweert dat de substantie al dertien jaar op de verboden lijst staat. Als de laboratoria niet eens wisten dat het middel verboden was, kan de WADA niet verwachten dat de atleten het wel weten. Daarom werd de zaak tegen Sakho geschrapt en koos de WADA er niet voor om in hoger beroep te gaan.

Maar tegen die tijd was de carrière van Sakho al onherroepelijk beschadigd. De beslissing van de UEFA om hem vrij te spreken, viel op 7 juli, de dag waarop Frankrijk met 2-0 won van Duitsland op weg naar de EK-finale. In het hart van de Franse verdediging stond, naast Laurent Koscielny, debutant Samuel Umtiti. Het is niet te zeggen of Sakho op de plek van Umtiti had gestaan als hij niet positief was getest, maar Sakho had in ieder geval in de selectie gezeten. Hij heeft 28 interlands achter zijn naam staan en begon op het WK van 2014 drie keer onder Deschamps, waarin Frankrijk twee keer de nul hield.

De WADA voegde higenamine in 2017 toe aan de dopinglijst, als beta2-agonist, ondanks het wetenschappelijke debat erover. Dit besluit betekent dat de zaak van Sakho nooit meer voor zal komen. Iedereen die positief test op higenamine zal nu geen excuus meer hebben.

Er wordt niet naar de voordelen gekeken omdat de lat voor het verbieden van een substantie extreem laag ligt. Een verboden substantie moet volgens de WADA twee van de volgende drie criteria afvinken: 1) Het verbetert sportprestaties of heeft de potentie sportprestaties te verbeteren. 2) Het is slecht of in potentie slecht voor de gezondheid van de atleet. 3) Het is slecht voor de geest van sport. Omdat het laatste criterium altijd van toepassing is, moet een middel verder alleen in potentie de sportprestatie verbeteren of in potentie schadelijk zijn om verboden te zijn. Dat is in beide gevallen vrij snel het geval.

Gezien de zaak van Sakho, het harde oordeel van de UEFA en het effect dat de zaak op zijn carrière heeft gehad, is het logisch om aan een rechtszaak te denken vanuit Sakho en zijn team. Maar dat ligt moeilijk, zegt Jacobs. Ten eerste omdat het moeilijk is om te bepalen wie Sakho aan zou moeten klagen. Volgens Jacobs zegt de UEFA waarschijnlijk dat het geattendeerd werd op een positieve dopingtest en daarna het protocol moest volgen, het lab in Keulen zegt waarschijnlijk dat het simpelweg de instructies van de WADA volgde.

Jacobs pauzeert daarna een seconde. “En ik weet niet wat de WADA zou doen.”

—

Mis niets! Like VICE Sports Nederland voor je dagelijkse dosis ijzersterke sportverhalen.